شاخص چیست و چه تفاوتی با سنجه دارد؟

تفاوت معنایی شاخص و سنجه

در تمامی تحقیقات و پژوهش هایی که در زمنیه ارزیابی عملکرد طرح و بررسی می شوند همواره دو مفهوم سنجه و شاخص مورد استفاده قرار میگیرد که عموم افراد این دو واژه را هم معنی میدانند و معتقدند که می شود این دو مفهوم را به جای یک دیگر به کار برد.در این مطلب سعی داریم که تعریفی دقیق از سنجه و شاخص ارائه داده و در ادامه آنها را بررسی و مقایسه کنیم تا به تفاوت میان این دو مفهموم پی ببریم.

در زبان انگلیسی بر خلاف زبان فارسی تفاوت میان این دو کلمه کاملا واضح است.کلمه indicator به معنی شاخص چیزی را مشخص میکند در حالی که کلمه measure   به معنی سنجه بیانگر نتیجه حاصل از اندازه گیری چیزی است.به عنوان مثال یک نجار برای ساختن یک میز نیاز دارد که آن را اندازه گیری کند و نیاز دارد که بداند ابعاد یک میز باید چند در چند باشد که این همان سنجه است.حال خریدار یک میز نیاز دارد بداند که چند نفر میتوانند دور این میز بنشینند.مثلا چهار نفر.این عدد یک شاخص است و حاصل اندازه گیری نیست بلکه ظرفیت آن را مشخص می کند.

به بیان بهتر شاخص دارای دقت سنجه نیست و از این حیث شاخص دقت بالاتری نسبت به سنجه دارد.

در یک نگاه تخصصی تر،شاخص ها زمانی به کار میروند که تعدادی عامل یا عملکرد برای ارزیابی وجود داشته باشند.این شاخص ها تا زمانی که مورد پایش و ارزیابی قرار نگرفته اند شاخص هستند و چنانچه مورد آزمون قرار گیرند میتوان به آنها سنجه گفت.

تفاوت میان شاخص کلیدی عملکرد و سنجه چیست؟

اگرچه در بسیاری از سازمان ها و کسب و کار ها از شاخص های کلیدی عملکرد یا همان KPIs به عنوان سنجه استفاده می شود اما نباید فراموش کرد که هر سنجه ای شاخص کلیدی عملکرد نیست.در بسیاری از شرکت ها از KPIs به منظور ارزیابی یک موضوع خاص از کسب و کار مانند تعداد مشتری استفاده میکنند.این شاخص کلیدی عموما در طول زمان اندازه گیری می شود و در بخش های مختلف یک سازمان میتواند متفاوت باشد.

به عنوان سنجه همچنین میتوان متوسط وزن کارکنان یک شرکت را در نظر گرفت که به هیچ عنوان با رشد سازمان در ارتباط نیست.بانبراین از این مقایسه میتوان فهمید که یک KPIs میتواند به عنوان یک سنجه مورد استفاده قرار گیرد ولی  حالت عکس آن امکان پذیر نیست یعنی سنجه را نمی توان جایگزین KPIs نمود.

شاخص های کلیدی عملکرد باید مشخص کننده اهداف کسب و کار شما باشد به بیان بهتر باید تعیین کننده موقعیت کسب و کار شما بوده و اطلاعاتی قابل اندازه گیری در اختیار شما قرار دهد.شاخص های کلیدی عملکرد که به اختصار به آن KPIs می گویند مربوط به اهداف بلند مدت و میان مدت هستند و معمولا نحوه ی اندازه گیری آنها در طول زمان تغییر نمی کند و تنها در صورتی که سازمان به اهداف خود برسد و یا به آنها نزدیک شود ممکن است KPIs تغییر کند.

طراحی و به کارگیری سنجه و شاخص کلیدی عملکرد

سنجه یک مفهوم کلی و عام است و ممکن است در میان بسیاری از کسب و کار ها یکسان باشند بنابراین طراحی و پیاده سازی آن چندان دشوار نیست اما تعریف KPIs نیازمند دقت و وسواس بسیار است.

اولین قدم در تعریف شاخص کلیدی این است که مدیران ارشد سازمان باید در ابتدا استراتژی خود را به خوبی تبیین نمایند و در ادامه به سراغ تعیین اهداف راهبردی سازمان بروند.در ادامه برای رسیدن به اهداف سازمانی باید شاخص های کلیدی مناسبی تعریف کنند که این امر موجب می شود KPIs به الویت های کسب و کار تبدیل شود.

نکته دیگر اینکه اکثر سنجه های مالی میتوانند به عنوان شاخص کلیدی در نظر گرفته شوند.البته تفاوت آنها با شاخص های کلیدی عملکرد این است که سنجه ها گویای عملکرد نیستند و بر نتیجه دلالت دارد.